W Jeleniej Górze (i miejscowościach, które na przestrzeni lat przyłączano do miasta) do dziś zachowały się cztery zabytki tego typu: dwa krzyże na ścianie cerkwi (d. kościoła Panny Marii), krzyż w przyziemiu kaplicy św. Anny i krzyż przy bramie wejściowej na teren kościoła św. Wojciecha (d. Strupice – obecnie dzielnica Zabobrze); można zaliczyć do tej grupy jeszcze jeden – piąty – z osiedla Czarne dawniej przynależący do Jeleniej Góry, który przy przebudowie drogi został przesunięty o kilka metrów trafiając już na teren Łomnicy.
Żaden z istniejących na terenie samego miasta Jeleniej Góry krzyży nie był wzmiankowany w przedwojennej literaturze (np. brak wzmianki o nich w pracy M. Hellmicha z 1923 r. “Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstische” – gdyż krzyże na ścianie obecnej cerkwi i krzyż w murze kaplicy św. Anny zostały odkryte po ukazaniu się wymienionej pozycji – pierwsze w 1934 r., a krzyż w murze kaplicy św. Anny dopiero w 1983 r.
Pozostałe krzyże – wzmiankowane w owym opracowaniu leżały na terenach miejscowości, które zostały przyłączone do miasta dopiero po wojnie: w Strupicach (Straupitz) – obecnie dzielnica Zabobrze (fot. 5), inny – na Czarnym (Schwarzbach) (fot. 8) a dwa wymienione jako wtedy już jako zaginione – w Sobieszowie (Hermsdorf) i Goduszynie (Gotsdorf).
Krzyże istniejące
1-2) Dwa krzyże w na zewnętrznej ścianie cerkwi śś. Piotra i Pawła (dawny kościół mariacki) – fot. 1 (1987 r.).
1) Pierwszy krzyż o wymiarach 130 x 52 cm; wyryty miecz skierowany ostrzem ku górze i kusza; piaskowiec (fot. 2).
2) Drugi krzyż o wymiarach 87 x 61 cm; wyryty niezidentyfikowany pionowy prostokąt (drabina?); piaskowiec (fot.3).
3) Krzyż w przyziemiu kaplicy św. Anny przy ulicy Bankowej, (zagłębiony do połowy ramion), wym. 28 x 61 cm; piaskowiec (fot. 4).
4) Krzyż w murze zewnętrznym otaczającym teren kościoła św. Wojciecha , z prawej strony bramy wejściowej, częściowo wmurowany, wym. 92 x 86 x 8-10 cm – grubość krzyża wysuniętego przed mur (fot. 5, 6, 7).
5) Krzyż na skarpie, po lewej stronie drogi krajowej 367 w stronę Kowar, kilka metrów od granicy miasta (dawniej – do ok. 1970 r.? - na terenie Jeleniej Góry); na krzyżu głęboki ryt miecza i data 1583 (?); piaskowiec; wym. ok. 130 x 85 x 30 cm, (fot. 8, 9).
Krzyże zaginione
1) Krzyż w ogrodzie zajazdu „Zum Goldenen Stern” przy ulicy Karkonoskiej (dzielnica Sobieszów); zaginął między 1875-1923 r. (fot. 10, rys. z ok. 1875-1880 r.).
2) Krzyż w nieznanym miejscu, koło Góry Komorzyca, w zachodniej części wiejskiej dzielnicy miasta – Goduszynie; zaginął miedzy 1913-1923 r.
Nadesłała: Teresa Witusiak
Fotografie współczesne: T. Witusiak. Rysunki krzyży z opracowania pracy M. Hellmicha z 1923 r. “Steinerne Zeugen mittelalterlichen Rechtes in Schlesien Steinkreuze, Bildstöcke, Staupsäulen, Galgen, Gerichtstische” (Zielonogórska Biblioteka Cyfrowa), rysunek zajazdu w Sobieszowie – Wanderbuch für das Riesengebirge: Handbuch für Touristen und Sommergäste im Riesen-, Iser-, Bober- Katzbach und Waldenburger Gebirge, ok. 1888 r. (Cyfrowa Biblioteka Polona).