Wakacyjne wędrówki owocują niekiedy zupełnie nieoczekiwanymi znaleziskami. Zaliczam do nich napotkany, w czasie tegorocznego pobytu w Chorwacji, na półwyspie Istria, kamienny pręgierz o ludzkich kształtach[1. Chorwacja. Przewodnik National Geographic, Warszawa 2016, s. 137.].
Pręgierz znajduje się w pobliżu wsi Salež, jednej z najmniejszych chorwackich wsi, wzmiankowanej po raz pierwszy w 1580 r[2. http://izletipoistri.com/2008/02/10/buzet-kostel-sales/ (dostęp z: 3.09.2016 r.).]. , liczącej obecnie 7 mieszkańców zamieszkujących w 4 gospodarstwach. W latach 20. i 30. poprzedniego stulecia zamieszkiwało w niej ponad 450 obywateli[3. https://hr.wikipedia.org/wiki/Sale%C5%BE (dostęp z: 3.09.2016 r.).]. Wieś położona jest w górach, ok. 360 m n.p.m., kilka kilometrów na pn.-zach. od miejscowości Buzet, centrum zagłębia trufli półwyspu Istria.
Pomnik stoi na skraju wsi (GPS: 45o25’46,7”N, 13o54’39,0”E), przy drodze prowadzącej na cmentarz i do kościoła pw. św. Michała. Powstały – według inskrypcji – w 1769 r., ponad dwumetrowy obelisk wyrzeźbiony z białego piaskowca jest jedynym zachowanym na Istrii słupem hańby. Twórca rzeźby nie jest znany, materiał, z którego pręgierz został wykuty pochodzi z niedalekiej miejscowości Zrenj. Zabytek ma niecodzienny kształt nagiej męskiej postaci z nakryciem głowy w kształcie tureckiego fezu, twarzą zwrócony jest ku wschodowi. Lewa ręka jest przyciśnięta do brzucha, nad dłonią, na wysokości ponad metra, znajduje się kilkucentymetrowy otwór, w którym umocowany był łańcuch pętający skazanego. Prawa ręka skierowana jest ku dołowi przesłaniając genitalia. Mocne nogi stanowią podstawę niemal pełnoplastycznego obelisku. Na piersi wyryta jest inskrypcja, obecnie praktycznie nieczytelna, sporządzona po łacinie[4. http://www.tz-buzet.hr/index.php?option=com_content&view=article&id=40&Itemid=53&lang=hr (dostęp z: 3.09.2016 r.).]:
ANO1769
IVSTICIAM
di LIGO
FFMO BZ.o
Ea.O CGE
Poza datą związaną z czasem powstania pręgierza, nawiązaniem do sprawiedliwości i miłości trudno dzisiaj zrozumieć treść napisanego skrótami, zanikającego napisu.
Kamienny zabytek nazywany jest przez miejscowych „Berlin”, prawdopodobnie dlatego, że został przetransportowany w miejsce posadowienia powozem zwanym berlinką. Był to czterokołowy, czteromiejscowy, resorowany kocz; pojazdy tego typu, w okresie powstawania pręgierza, kursowały m. in. na trasie Berlin – Paryż, stąd nazwa[5. Ibidem; Stup srama, |w:| Buzet. Roč – Hum – Vrh – Sovinjak. Turistička Zajednica Grada Buzeta, Pula 2014. (broszura informacyjna); http://www.glasistre.hr/vijesti/pula_istra/berlin-s-fesom—stup-srama-u-salezu-368221 (dostęp z: 3.09.2016 r.).]. Z przewozem pomnika na miejsce posadowienia związana jest opowieść mówiąca o tym, że transportująca obelisk berlinka była ozdobiona kwiatami, ciągnęło ją sześć silnych wołów a orszakowi towarzyszyło 18 dziewcząt ubranych na biało[6. Ibidem.].
Nie odnalazłem informacji mówiących o tym kogo z mieszkańców pobliskich miejscowości ukarano postawieniem pod pręgierzem, jakie przestępstwa trzeba było tu odpokutować. Być może wyroki ferowane były w niedaleko położonym zamku Petrapilosa. Filar hańby, wstydu i śmieszności jest dzisiaj tylko wspomnieniem dawnego prawodawstwa i stanowi interesującą atrakcję turystyczną.
Nadesłał: Jerzy Pacholski