FB

Słowacja jest krajem obfitującym w zabytki, szereg z nich ma również swoją genezę w historii dawnego prawa. Znaczące miejsce wśród nich zajmują pręgierze. O nich właśnie kompleksowo pisał – jako jeden z pierwszych – dr Richard Horna w swojej pracy z 1937 r. „Pręgierze na Słowacji“. Wzmiankuje w niej ok. 30 pręgierzy lub ich pozostałości. Do dziś zachowało się ich przeszło dwadzieścia. Różny jest stan zachowania tych pomników, opieka nad nimi miejscowych urzędów konserwatorskich i świadomość mieszkańców. Poniższy opis jest ich bardzo skróconym katalogiem, podającym podstawowe informację.

Bernolákovo Bernolákovo – prosty, walcowaty słup zakończony kulą. Obecnie pręgierz mierzy ok. 250 cm, widoczne są otwory po montowanych pierwotnie łańcuchach. Pierwotna nazwa miejscowości brzmiała Čeklís.

ČastáČastá – pierwotny, okazały oryginalny pręgierz, na rzucie koła, został usunięty w 1960 r. Na początku XXI w. w tym miejscu ustawiono jego rzekomą kopię, niestety nie wzorując się na oryginalnej wersji.

Dobrá VodaDobrá Voda – pręgierz wzniesiony w 1718 r. Słup pręgierza zakończono ostrosłupem i kulą. Całkowita wysokość zabytku wynosi 270 cm. Interesująca jest inskrypcja na głowicy: „Švehla“.

Dolné OrešanyDolné Orešany – walcowaty słup z odzieloną gzymsem węższą częścią górną, pochodzi z roku 1654. Promień dolnej części pręgierza dochodzi do metra. Widoczne są ślady po „akcesoriach“ pręgierza.

Dubnica nad VáhomDubnica nad Váhom – pręgierz z roku 1728 r. Richard Horna datuje go na II poł. XVII w. Czworokątny słup o wymiarach 48×48 cm, ponad górnym jego zwieńczeniem w postaci gzymsu znajduje się czworokątny, zwężający się ku górze cokół zakończony znacznych rozmiarów kulą. Określany jest on jako bardzo cenny zabytek.

LeopoldovLeopoldov - renesansowy czworokątny słup hańby z 1678 r. Czworokatna partia cokołowa ma wymiary 61×61 cm. Całkowia wysokość pręgierza wynosi 380 cm. Interesujący jest „Lasterstein“ (kamień plotkarski) umocowany na łańcuchu. Zabytek nie stoi na orygnialnym, pierwotnym miejscu.

LevočaLevoča – klatka hańby stoji przed historycznym ratuszem, jednak nie na pierwotnym miejscu. Dzisiejsza miejska atrakcja turystyczna, służyła w przeszłości ukazywaniu delikwentów i jako kara dla kłótliwych kobiet. Została wykonana z żelaznych prętów i ustawiona na sześciobocznej podstawie, o boku 130 cm. Jej wysokość mierzy 190 cm wraz ze zwieńczeniem.

Liptovský TrnovecLiptovský Trnovec – pręgierz pochodzi prawdopodobnie z XVIII w. Słup pręgierza ma kształt walca o promieniu metra i wysokości 175 cm. Wieńczy go kryty gontem, cylindryczny daszek. Pomnik jest bielony wapnem. Do słupa pręgierza przytwierdzone są okowy i łańuchy.

ModraModra – pręgierz składa się z ustawionej na cylindrycznej podstawie kolumny o kostowym cokole, zwężającym się ku górze trzonie i, ponad głowicą w kształcie wałka, czworokątnego obeliskowym zwieńczeniem. Słup pręgierza mierzy maksymalnie 55 cm średnicy, a całościowa wysokość wynosi 360 cm.

Oravský hradOravský hrad – pomiędzy drugą a trzecią bramą zamku orawskiego, naprzeciw schodów ustawiony został pręgierz. Na półkolistym cokole stoi cylindryczny słup o średnicy 30 cm, ze zwieńczeniem w formie wazy. Pomnik wyposażony został w okowy i pierścień. Wysokość zabytku wynosi 220 cm.

PiešťanyPiešťany – klasycystyczny słup hańby z datą 1830 (wtórną) i inskrypcją: „NIKOGO NIE WOŁAM, PRZYJMUJĘ KAŻDEGO“. Widoczne są ślady po okowach na nogi i kolejne na wysokości pasa. Wysokość pręgierza wynosi 390 cm. Podobny pręgierz znajduje się w miejscowości Stará Turá.

PribylinaPribylina – niemal doskonała w formie, współczesna kopia, pręgierza z Liptovského Trnovce. Wykonano ją na potrzeby skansenu, w pobliżu miejscowości Pribylina i tamże została umieszczona. Istnieją niewielkie różnice w średnicy słupa, jego wysokości i zakończenia w postaci daszku, w porównaniu z oryginałem.

PrievalyPrievaly – pierwotnie, miejscowość nazywała się Šandorf. Smukły słup pręgierza stoi na niemal czworokątnym cokole. Zakończenie pręgierza pierwotnie zwieńczone było kulą, która niestety zaginęła. W górnej części znajduje się nieoryginalna obręcz umocowana na metalowej taśmie.

SenecSenec – pręgierz stoi na Mierovym rynku. Służył od roku 1552, aż do 1848 (Richard Horna podaje jako datę zakończenia jego używania rok 1827). Ma imponujące rozmiary, jego podstawa mierzy 122×122 cm. Głowica ozdobiona attykowym szczytem w formach półkolistych, ponad które wznosi się cylindryczna część zwieńczona namiotowym daszkiem.

SmoleniceSmolenice – pręgierz stoi w miejscowości od XVIII w. Ma formę toskańskiego słupa z piramidalnym zwieńczeniem. Średnica słupa wynosi 52 cm, z kolei sama kolista podstawa niemal 3 m. Całkowita wysokość pręgierza wynosi 450 cm.

Stará TuráStará Turá – częściowo omszały, przez to bardzo interesujący pręgierz stoi w centrum miejscowości, przy pomniku upamiętniających poległych w I wojnie światowej. Zdobiony ornamentalnie słup pręgierza postawiono na wysokim cokole, zwieńczonym gzymsem i smukłą piramidą. Zabytek ma pochodzić z II poł. XVIII w.

StupavaStupava – czworokątny słup pręgierza o wymiarach 42,5×42,5 cm, z dekoracją ramową trzonu. Ponad głowicą, znajduje się czworoboczne zamknięcie zwieńczone kulą. Zachowały się skoble do umocowania łańcuchów i pierścieni. Pierwotnie do słupa przytwierdzony był także „Lasterstein” (kamień plotkarski). Wyryta data 1766, jest datująca dla tego zabytku.

SučanySučany – walcowaty słup pręgierza zwężający się ku górze, zakończony jest kulą. Forma obecnego kamiennego pręgierza wzorowana jeszt na jego drewnianym poprzedniku. Pierwotnie jednak kula był zawieszona na pręgierzu. Zabytek został poddany renowacji i na nowo postawiono go w lipcu 2015 r.

Suchá nad ParnouSuchá nad Parnou – murowany pręgierz na planie cylindra o średnicy ok. metra, osadzono na takim samym w formie cokole. Obiekt zwieńczono metalową chorągiewką. Całkowita wysokość zabytku wynosi niemal 350 cm. Niedawno pręgierz przeszedł gruntowną renowację.

TopolčiankyTopolčianky – słup hańby pochodzi z roku 1590 i jest bardzo dobrze zachowaną pamiątką po prawach sądowniczych miejscowości. Smukły, dwustopniowy, czworoboczny słup ma w dolnej części wymiary 37,5×37,5 cm. Przedzielony jesr gzymsem i w wyższej kondygnacji ma kamień plotkarski przywieszony na łańcuchu oraz kajdany. W zwieńczeniu znajduje się kula.

TopolníkyTopolníky – pręgierz pochodzi z roku 1796. Murowany słup, na planie koła o średnicy 86,5 cm, spoczywa na prostopadłościennym cokole. Pręgierz wyposażono dodatkowo w żelazną rękę z szablą oraz wieńczy go chorągiewka z datą wzniesienia. Obiekt zaliczany jest do doskonale zachowanych.

Velké LeváreVelké Leváre – murowany, czworoboczny słup pręgierza z cofniętymi narożami, mierzy 98×98 cm, powyżej prostopadłościennego cokołu. Wysokość całkowita obiektu wynosi 320 cm. Zwieńczono go chorągiewką, z ręką trzymającą szablę. Niestety pręgierz jest zaniedbany.

VrakúňVrakúň – pozostałości kolumny dawnego pręgierza znajdują się przy wejściu do kościoła w miejscowości położonej niedaleko Dunajské Stredy. Wysokości oraz średnica reliktu wynosi 30 cm.

Tekst i zdjęcia: Ivan Vokáč